“The old world is dying, and the new cannot be born “
Het lijkt een perfecte samenvatting van de tijd waarin we leven.
Een gevoelige snaar geraakt
De grafiek ging viraal. Het raakt iets dat veel mensen herkennen: het gevoel dat we in een overgangsperiode leven. Tussen een oude wereld die stervende is en een nieuwe wereld die nog vorm moet krijgen. In die tussenruimte ontstaat chaos – en monsters.
De grafiek is gemaakt door Venkatesh Rao, een Amerikaanse consultant, en kreeg extra aandacht via de Duitse toekomstdenker Thomas Klaffke en NRC journalist Wouter Van Noort. Zo belandde het binnen enkele dagen in onze Vlaamse bubbel.
Op minder dan een week ging het de wereld rond. Viraal, zeg maar. Dat wil zeggen dat het een gevoelige snaar raakt.
© Grafiek: Venkatesh Rao
Fact checking
Collega Fredo heeft toch even een fact-check gedaan. De oorspronkelijke quote luidt als volgt:
“The crisis consists precisely in the fact that the old is dying and the new cannot be born; in this interregnum a great variety of morbid symptoms appear.”
Waarom deze nuance belangrijk is? In tijden van transitie is het cruciaal om te weten welke informatie je kunt vertrouwen. Gramsci’s werk ging bovendien over culturele controle en hegemonie – hoe machtige groepen invloed uitoefenen op de maatschappij. Bijvoorbeeld door het narratief over de maatschappij te beheersen.
Waar kennen we dat van?
Controle verliezen of behouden?
De toevoeging “Now is the time of monsters” komt niet van hem, maar van Slavoj Žižek, een andere hedendaagse filosoof. Toch heeft deze interpretatie een enorme impact, omdat het precies de spanning van deze tijd weergeeft.
De “monsters” staan symbool voor de spanningen en onverwachte uitwassen die ontstaan als oude systemen botsen met nieuwe ideeën. Ze worden belichaamd door oligarchische figuren zoals Musk en Trump.
Voor mij is de kernvraag hierin: zijn deze verschijnselen de stuiptrekkingen van een oud systeem dat de controle verliest? Of zijn ze juist een strategie van machthebbers om die controle te behouden? Of in de woorden van Nate Hagens, een bekende podcaster en systeemdenker: “Is it gonna break or bend?”
Het gesprek over deze vragen met je collega’s voeren maakt vaak veel los. Het toont ook onderliggende drijfveren en assumpties die we naar de werkvloer meebrengen. Het is belangrijk deze helder te kunnen benoemen.
Bij S&L gebruiken we een eigen interpretatie van Gramsci’s woorden: “The old is dying, and the new cannot be born. Met de juiste hulp wordt de nieuwe wereld radicaal beter.” Je raadt al hoe wij naar de situatie kijken. Strategieën ontwikkelen en leiderschap ondersteunen voor een betere wereld. Yes, we can.
Wat kunnen we doen?
De vraag als ondernemer of manager is natuurlijk: wat kunnen we doen? Hoe moeten we handelen in deze chaotische periode? Hier komt de X-curve van transitie, ontwikkeld door Jan Rotmans, goed van pas. Dezelfde analyse, maar anders uitgewerkt. Het model laat namelijk zien wat er gebeurt als oude en nieuwe werelden botsen.
De X-curve helpt je nadenken over vier strategieën:
- Ombouwen: Welke elementen van het oude systeem kun je verbeteren?
- Opbouwen: Hoe kun je de nieuwe wereld sterker maken?
- Voortbouwen: Wat blijft waardevol en kun je behouden?
- Afbouwen: Wat moet verdwijnen om ruimte te maken voor vernieuwing?
In workshops gebruiken we dit model om organisaties te helpen bepalen waar zij staan in deze transitie. Het is essentieel om te weten welke strategie past bij jouw situatie.
© Dutch Rsearch Institute for Transitions
Tussen twee werelden leven
Als ik rond kijk zie ik hoe veel impactondernemers zich in een schizofrene positie bevinden. Ze hebben vaak een visie vanuit een nieuwe wereld, gebaseerd op waarden zoals duurzaamheid, inclusiviteit en sociale rechtvaardigheid. Maar tegelijkertijd opereren ze in de oude wereld, waar eindeloze groei en extractie nog dominant zijn.
Deze spanning vraagt om een andere vorm van leiderschap. Hoe blijf je trouw aan je waarden terwijl je in twee werelden opereert?
Toekomstdenken als hulpmiddel
Een effectieve manier om je staande te houden in een tijd van verandering is door toekomstdenken te omarmen. Dit houdt in dat je bewust ruimte en tijd creëert om een nieuwe, radicaal betere wereld te verbeelden. In onze toekomsttrajecten beginnen we altijd met het losmaken van ons denken en het verkennen van mogelijke toekomsten. Dit proces helpt om los te komen van vastgeroeste patronen en traditioneel denken.
Daarnaast is scenario-analyse een waardevolle methodiek. Hiermee onderzoek je meerdere scenario’s en plaats je ze naast elkaar. Het biedt inzicht in mogelijke ontwikkelingen en helpt je bepalen welke richting je met je bedrijf kunt en wilt inslaan. Zo krijg je grip op onzekerheid en kun je bewuste keuzes maken voor de toekomst.
In essentie helpt het je te focussen op systeemverandering in plaats van symptoombestrijding.
'Maar het is nu al zo druk’
Tijdens een workshop hoorde ik iemand nog eens zeggen: “Maar het is nu al zo druk, Fredo.” Daarmee bedoelden ze dat ze geen tijd of ervaring hebben met langetermijndenken. Maar laat me je geruststellen: langetermijndenken hoeft niet ingewikkeld of tijdrovend te zijn. Met een paar eenvoudige en leuke oefeningen kun je dit moeiteloos in je organisatie integreren.
En het gaat niet alleen om langetermijndenken, maar ook om langetermijn voelen. Wat wil je nalaten voor de generaties die na ons komen? Dit gevoel van persoonlijke nalatenschap is vaak de motor achter echte actiebereidheid.
Bovendien kan je in het heden signalen van de toekomst zien. Gent, bijvoorbeeld, bruist van innovatieve ideeën en bedrijven die impact centraal stellen. En dan heb ik het niet over de tech- of AI-sector, maar over ondernemers die impact niet als een “nice-to-have” beschouwen, maar als het fundament van wat ze doen.
Zoals de X curve laat zien: de toekomst begint vaak klein, met ideeën die bijna onopgemerkt opkomen. Het is aan ons om die emergenties op te merken en te ondersteunen. Een start-up mentaliteit, ja ook bij social of non-profit bedrijven.
De toekomst maken?
Zin om de toekomst te verkennen, te bespreken of te verbeelden?
- Is je organisatie deel van het oude verhaal of bouw je mee aan een nieuwe wereld?
- Op welke manier neem jij de toekomst in je beslissingen ?
- Hoe stuur je nu al je onderneming als een goeie voorouder?
Stuur een mailtje naar Fredo, onze impact dj en toekomstdenker van dienst.
Alles begint bij een een open gesprek.
Met de juiste hulp wordt de nieuwe wereld radicaal beter...
