Dit artikel verscheen eerder in aangepaste vorm in de Volkskrant.
Op de dag van de inauguratie van Donald Trump publiceerde George Lakoff 17 dingen die je kunt doen om de democratie te redden tijdens Trump’s tweede termijn.
Lakoff trapt in dat stuk nogal wat open deuren in, maar hij maakt ook een paar goede punten. En één resoneerde in het bijzonder bij mij, die ging over het maatschappelijke en democratische belang van kunst en cultuur.
Mij wordt vaak gevraagd of ik het niet moeilijk vind om met één been in het maatschappelijk middenveld te staan, en met een andere in de culturele sector. Mensen bij NGO’s of actiegroepen snappen niet altijd waarom het belangrijk is om tijd te besteden aan het helpen of financieren van een een museum, een theater, een muzikant of een kunstenaar. Hebben we niet meer urgente problemen op te lossen dan een moderne kunstinstelling overeind te houden? Andersom is een deel van de culturele sector juist maatschappelijke opgaven en organisaties vooral als uitdagingen en bedreigingen gaan zien: ‘ingewikkelde’ opdrachten vanuit de overheid zoals meer vrouwen van kleur in de top van de organisatie. Of ze gaan (terecht) bezig met de beveiliging van hun kunstwerken tegen acties van klimaatactivisten of bang voor pro-Palestina activisten.
Ik heb echter nooit veel moeite het verband tussen de twee werelden uit te leggen. Daarbij maak ik ook dankbaar gebruik van de gemeenplaatsen die ik ook vaak op protestborden zie: “Earth without Art is just Eh” of “No Music on a Dead Planet”. Kortom: we hebben een leefbare planeet nodig om de kunst te redden en we hebben kunst nodig om het leven op de planeet ook de moeite waard te maken. Maar het belang is nog meer verwoven, zo onderstreept ook Lakoff:
“Literature, music, and art, are crucial to a healthy society and a functioning democracy. Fund them and support them in every way you can. Artists, musicians, and writers will help inspire the changes we need.”
George Lakoff is de geestelijk vader van het narratieve denken en van de framing. Ik gebruikte onlangs tijdens een storytellingworkshop het volgende voorbeeld om de verschillen tussen oppervlakkige frames en verhalen, narratieven en de daaronder liggende diepere narratieven uit te leggen: Jaws is een verhaal, over een man die een haai moet doden. Samen met veel andere verhalen, bouwt dat aan een narratief “haaien zijn eng en gevaarlijk”. Het diepere narratief daaronder, dat er altijd in zit, dat gaat over de angst voor het onbekende en de relatie tussen mens en natuur.
Het is makkelijk om bij discussies over cultuurbezuinigingen of hervormingen van codes of cultuurbestel, in een oppervlakkige frame te blijven: cultuur is waardevol, want het levert onze economie geld op. Er werken zo veel mensen in de culturele sector. We hebben een nieuwe code nodig om het deugdelijk bestuur in de sector te bevorderen. We moeten meer opletten op geografische spreiding bij het toekennen van de cultuursubsidies. Allemaal waar en toch minder belangrijk. Dat zijn namelijk hooguit oorzaken danwel gevolgen van iets dat dieper ligt en dat we als samenleving lijken te vergeten: kunst en cultuur is intrinsiek belangrijk. Het inspireert, zorgt voor verbeelding, ergert en schuurt. Kunst verbindt en vervlecht, verbroedert vreemden en kan vooroordelen wegnemen. En omdat het dat zo succesvol doet, heeft het terecht als vanzelf een belangrijke plek in onze economie en arbeidsmarkt gekregen. En om die reden is het extra pijnlijk en schadelijk als er sprake is van slecht bestuur of onveilige werkomgevingen. En het is daarom schandalig dat er al decennia zo weinig geld naar kunst en cultuur buiten de vier grote steden gaat. Maar dat zijn gevólgen van het belang van cultuur, geen argumenten voor het belang van cultuur.
Door je argumentatie te beperken tot dat soort oppervlakte frames, dreig je in het frame van je tegenstander te stappen: we beoordelen zaken alleen op hun economische waarde. Toch zie ik de cultuurlobby nog altijd vooral gebruik maken van deze argumenten.
Kortom, Lakoff had gelijk: we moeten kunstenaars en kunsten stimuleren en financieren. En niet omdat het zo veel bijdraagt aan de beleidsdoelen van de politieke waan van de dag, of omdat het zich moet meten met de haven- of staalindustrie als economische motor. Kunstenaars hoeven de wereld niet te veranderen, maar wereldveranderaars hebben wel de kunst nodig. Pleiten voor de cultuursector begint dus bij het verhaal over de echte waarde van kunst en cultuur beter leren te vertellen, tegen financiers, je publiek en vooral politici en beleidsmakers. Ik help je daar graag bij.
