Een brede milieubeweging met veel organisaties – toch geen reactie?!
Ons land heeft een brede milieubeweging waar heel wat organisaties, elk met een eigen focus proberen het verschil te maken. De organisaties met aandacht voor klimaat(rechtvaardigheid) mobiliseren al vele jaren rond het thema. En met succes! Zelf ben ik één van de producten van die mobilisatie. Sinds de klimaattop in Kopenhagen in 2009 alweer (toen reeds omschreven als de top van de laatste kans), heb ik deelgenomen aan heel wat klimaatacties en er zelf ook een aantal georganiseerd. Op elke mobilisatie vinden we hoop in de opkomst, in de ontmoeting met elkaar, in de getuigenissen van dappere vertegenwoordigers van de frontlinies en van de mensen die duurzame alternatieven naar voor schuiven.
Maar tegelijk deel ik elk jaar opnieuw in jouw frustratie over het uitblijven van resultaten op het hoogste niveau. Steeds nadrukkelijker worstelde ik met volgende vraag: waarom leiden die bestaande mobilisaties niet tot de gewenste druk om minstens een deel van onze eisen af te dwingen?
Het verschil tussen “organiser” en “activist”
In een panelgesprek eerder dit jaar maakte Joshua Kahn Russell, zelf niet zonder verdienste in de klimaatbeweging, een mooie vergelijking. Hij beschreef het verschil tussen een 'organiser' en een 'activist'. De activist wijst bij falen naar de ander: "het spel werd niet eerlijk gespeeld" of "ze komen hun afspraken niet na" of nog "onze tegenstander heeft gewoon teveel middelen!"
De organiser kijkt ook naar zichzelf: wat had ik anders kunnen doen? Waarom heb ik niet het gewenste resultaat bereikt? Welke andere opties liggen nog op tafel? Welke kaart heb ik nog niet gespeeld? Want ja, het spel is niet altijd eerlijk. Maar het spel is wat het is en de vraag is dus: ben je bereid om te doen wat nodig is om te winnen?
Laten we dus meer ook “organiser” worden.
Liefde voor de milieubeweging
Ik heb veel appreciatie én liefde voor de medewerkers, vrijwilligers en activisten die zich al jaar en dag inzetten voor dit thema. Doorheen de jaren heb ik via organisaties als JNM, Friends of the Earth en Climate Justice Action met veel mooie mensen acties en activiteiten rond de klimaatthematiek georganiseerd. Net omdat dit bewegingswerk zo belangrijk is, daag ik de klimaatbeweging uit zichzelf ook kritisch onder de loep te durven nemen.
Teveel van hetzelfde?
Dankzij de milieubeweging kennen we vandaag een groot draagvlak voor de klimaatproblematiek. Alleen is dat draagvlak vrij passief. De centrale vraag is voor mij: welke strategie ontwikkelen we om ook macht op te bouwen?
Teveel van hetzelfde?
Laat ons eerst even kijken naar de huidige strategie. Een spreuk die vaak aan Einstein wordt toegeschreven zegt: “waanzin is telkens opnieuw dezelfde dingen doen en toch andere resultaten verwachten”. Al jaren zien we binnen de milieubeweging hoofdzakelijk dezelfde recepten: een jaarlijkse grote zichtbare betoging naar aanloop van een klimaattop, sensibiliserende campagnes die vooral op individuen gericht zijn, af en toe een petitie, vele opinies en op tijd en stond een visueel aantrekkelijke actie. Op zich zijn dat stuk voor stuk waardevolle tactieken, mits ze opgenomen zijn in een sterke en brede strategie die een duidelijk plan omvat. Alle stappen in dat plan zijn erop gericht om de druk zodanig op te voeren dat we de gewenste actie van beleidsmakers, vervuilende bedrijven of een ander doelwit afdwingen.
Een deel van die strategie heeft ook betrekking op het belangrijke werk achter de schermen. Daar zetten milieuorganisaties in op het versterken van connecties met het beleid en beleidsbeïnvloeding. Het gewicht dat de beweging in dat proces op tafel ligt, is mede afhankelijk van de kracht en dreiging die uitgaat van de mobilisaties. Voelen politici of grote milieuvervuilers vandaag enige dreiging? Het lijkt van niet. Wijzigt hun gedrag? Duidelijk niet.
Dan doen we iets verkeerd, hé.
Nieuwe spelers
Recent zijn het nieuwere, grassroots bewegingen die het over een andere boeg gooien. Organisaties zoals Extinction Rebellion, Act for Climate Justice en Youth for Climate hebben de voorbije jaren de druk opgevoerd met meer verstorende acties.
Alleen is de schaal en de intensiteit van hun campagnes nog te klein om voor een doorbraak te zorgen. Ook voor hen is de vraag: “Via welke strategie kunnen we groeien?” en passieve steun in actieve steun (en macht) omzetten?
Zowel rebellen als beleidsbeïnvloeders zijn nodig
Heel vaak voeren organisaties binnen een grotere beweging de discussie of de ene haar strategie of de andere hun strategie beter is. Dat zorgt er voor dat verschillende actoren te weinig op elkaar zijn ingespeeld, waardoor er geen gezonde ecologie ontstaat waarbinnen organisaties elkaars werken versterken.
Auteurs als Bill Moyers hebben ons tools aangereikt om creatiever om te gaan met verschillende rollen voor sociale verandering en succesvolle campagnes uit te werken. Want een sterke beweging heeft wel degelijk nood aan zowel rebellen als beleidsbeïnvloeders, aan geëngageerde burgers en organisers. Ze helpen elkaar om het onderste uit de kan te halen. Zo kan grondig beleidswerk de inspanning van geweldloze directe actie verzilveren. Een diepe spits heeft toch ook nood aan goeie assists om vaak te scoren?
Tactische diversificatie
Niet alleen op het vlak van slim coalitiewerk liggen er strategische uitdagingen. Ook tactisch zijn er nog veel nieuwe mogelijkheden. Reeds in 1973 beschreef Gene Sharp maar liefst 198 tactieken waarop activisten zich kunnen beroepen in hun strijd voor sociale of klimaatrechtvaardigheid. Wereldwijd wordt nog steeds inspiratie geput uit die lijst, terwijl activisten de voorbije decennia het arsenaal nog gevoelig hebben uitgebreid. Heel wat van die tactieken zijn door de milieubeweging nog niet op grote schaal uitgeprobeerd.
Tijger zonder tanden
De vele jaren sensibiliseren rond dit thema hebben natuurlijk wel impact gehad. Meer mensen dan ooit zijn bezorgd over het klimaat en een aanzienlijk deel wil ook al eens opdagen op een actie of evenement. Tegelijk blijft de klimaatbeweging een beetje zoals een tijger zonder tanden: er gaat geen dreiging van uit.
Om echt gewicht in de schaal te leggen moet je naar een beweging 3.0 waarbij de passieve achterban van vandaag nog veel meer opgeschaald wordt naar een actief en goed georganiseerd netwerk. Dat vergt een verschuiving in focus en manier van werken.
3 concrete voorstellen voor de klimaatbeweging
De inzichten in dit artikel zijn de voorbije jaren geleidelijk gegroeid. Het zijn enkele puzzelstukken die samen een drievoudige strategie vormen die de klimaatbeweging kan helpen de macht op te bouwen die nodig is om duurzame verandering af te dwingen. Op welke poot van de strategie je meer inzet, hangt uiteraard af van jouw positie als organisatie of actor in die beweging.
Voorstel 1: Versterk de basis en bouw een beweging 3.0
De voorbije jaren hebben heel wat mensen getoond dat ze geven om het klimaat. Geef hen de kans om meer bij te dragen dan een handtekening onder een petitie of een deelname aan een mars. Organiseer de achterban zodat wie dat wil de kans krijgt om het eigen engagement geleidelijk uit te breiden en meer verantwoordelijkheid op te nemen.
Mensen organiseren start met hen een eerste keer aan te spreken. Maak contact, voel waar ze van wakker liggen en vraag hen om contactgegevens. Elke actie of elk evenement is een uitgelezen kans om jouw volgende vrijwilliger/activist te ontmoeten. Elke volgende activiteit is een kans om hen actief te betrekken.
Maak het niet te complex: elke eerste bijdrage, hoe klein dan ook, is een eerste stap richting meer engagement. Op die manier wordt draagvlak geleidelijk draagkracht. Je bereikt niet alleen nog meer mensen maar het aantal acties – en dus de druk op het beleid – voer je nog gevoelig op.
Voorstel 2: Laat je protestacties en het werk aan de onderhandelingstafel elkaar versterken
Een slimme campagne integreert onderhandelingen en acties in haar strategie. Een goeie actie is een actie die je extra gewicht bezorgt om tijdens de volgende gesprekken op tafel te leggen. Omgekeerd kan informatie over de staat van onderhandelingen activisten helpen om heel gerichte keuzes te maken: welk doelwit moeten we nu bespelen? Wat is de beste moment om druk op de ketel te zetten? Wat is de gepaste toon voor dit moment?
Dit doen veronderstelt open communicatie en vertrouwen tussen organisaties die een andere rol vervullen in de beweging. Ga daarom rond tafel zitten. Niet enkel, zoals vandaag al gebruikelijk is, met die organisaties die lijken op jou, maar misschien nog wel meer met die groepen of organisaties wiens tactieken of manier van werken jou in eerste instantie helemaal niet liggen. Kan je elkaar beter begrijpen en elkaars rol zien? Vind je elkaar in een gemeenschappelijk doel? Is het mogelijk om elkaar te versterken of minimaal niet tegen te werken? Zijn er zaken die je van elkaar kan leren?
Voorstel 3: Verruim het repertoire met nieuwe actietactieken
Lijst even op welke tactieken je de voorbije vijf jaar hebt gebruikt en sta stil bij hun impact. Maak een tweede lijst van tactieken waarvan je gelooft dat ze jouw impact kunnen vergroten. Welke ideeën uit dit lijstje passen binnen jullie organisatie zoals die vandaag is? Plan deze in binnen de werking voor volgend jaar. Voor andere tactieken op de ‘wish list’: bekijk welk werk je te doen hebt als organisatie voor je ze zelf kan gebruiken of kijk of er andere spelers zijn wie deze actievorm beter ligt. Kan je hen een duwtje in de rug geven?
Ik deel graag drie van de vele tactieken die vandaag onderbenut zijn en deel kunnen uitmaken van een effectieve strategie die de druk verhoogt.
Tactiek 1: Organiseer een communicatiebombardement: we mogen als burgers onze overheden gerust verantwoordelijk stellen voor hun acties of… Het gebrek daaraan! Via een gecoördineerde actie kan je een beleidsmaker laten voelen dat inactie geen optie is. Je kan je achterban mobiliseren om systematisch vragen te stellen op publieke events, de politicus te bestoken op diens sociale media of het kabinet te bedelven onder telefoontjes en mails.
De kracht zit hem in de herhaling. Door telkens dezelfde vraag te stellen die duidelijk maakt dat de beleidsmaker in kwestie tekort schiet, strooi je zout in de wonde en maak je vasthouden aan die positie steeds moeilijker. Net zoals bij een petitie laat je achterban haar stem horen, maar deze keer is het veel moeilijker te negeren.
Tactiek 2: De bezetting: een zeer disruptieve tactiek met een onmiddellijke kostprijs voor het doelwit. Om die reden kan een bezetting ook niet genegeerd worden. De Duitse klimaatbeweging organiseert al jaren ‘Ende Gelaende’: een grootschalige bezetting van de koolmijnindustrie waar jaarlijks duizenden activisten aan deelnemen.
Dit jaar organiseerde de Belgische actiegroep Tegengas daags na de klimaatmars ook een bezetting van het partijhoofdkwartier van Ecolo en Groen. Ze dwongen daarbij meteen een gesprek af met de minister van klimaat. Een bezetting kan plaats vinden op een plaats waar een bedrijf het klimaat rechtstreeks schaadt, op een hoofdkantoor van een multinational of waar beleidsmakers samenkomen. Kortom: je kan elke betrokken actor ten gepaste tijde een bezoekje brengen. Het is een tactiek op maat van de urgentie van het thema en de actievorm haalt kracht uit de durf van actievoerders die hiermee tonen dat het hen menens is.
Hoewel bij een bezetting altijd confrontatie komt te kijken, hoeft de toon zeker niet agressief te zijn. Je kan de actie creatief inkleden. Waarom bied je medewerkers van de plek die je bezet geen warme kop koffie aan? Uiteindelijk doe je dit ook enkel als breekijzer om een open dialoog mogelijk te maken. Zorg vooraf wel voor een degelijk actie scenario en de nodige training van de activisten die deelnemen. Geweldloze discipline en elkaar ondersteunen maakt het verschil tussen een succesvolle actie of heel wat brokken lijmen.
Tactiek 3: #TargetJouwDoelwit: dit is meer een slimme manier van branding voor je campagne, dan een concrete actievorm. Maar uiteraard komen er bij zo’n zeer gerichte campagne nog meer actievormen kijken. Groepen als #ShellMustFall en #IneosWillFall bouwen hun hele campagne rond een symbolische “slechterik”. Want zonder grote vervuilers, geen klimaatverandering. Vaak zijn het deze bedrijven die ook voor en tijdens de klimaattop de voorstellen afzwakken. Door het doen en laten te volgen van een specifiek bedrijf, dat symbool staat voor een bredere industrie, kan er steeds snel en gepast gereageerd worden waardoor het speelveld van dat bedrijf verkleint en de actor bij toenemende reputatieschade ook geïsoleerd wordt van voormalige bondgenoten die niet langer met het bedrijf willen geassocieerd worden. Het is een manier om hardnekkige tegenstanders ofwel alsnog van koers te laten veranderen ofwel geleidelijk aan macht te laten inboeten, zodat er ruimte komt voor een ander beleid. Dezelfde tactiek kan trouwens even goed gebruikt worden om een beleidsmaker die op een sleutelpositie zit te viseren.
Escalatie
Systeemverandering is een doel dat we niet van vandaag op morgen gaan realiseren. Aan het eind van de rit is het zoals de legendarische actietrainer George Lakey stelt: protestacties op zich hebben nog nooit iets veranderd, wat wel leidt tot verandering is volgehouden en doorgedreven campagnes die op een slimme manier strategisch escaleren. Door vandaag de juiste keuzes te maken, investeren we in een slagkrachtige beweging op weg naar klimaatrechtvaardigheid.
