Een klant stelde ons recent een kritische vraag: Is ons impactdenken niet té neoliberaal? Is het idee dat organisaties doelgericht en efficiënt moeten werken niet gewoon een overname van het kapitalistisch denken? En zijn we bij S&L wel kritisch genoeg op onze eigen manier van werken?
Het is een boeiende vraag. Want ja, we werken impactgericht. We willen de wereld veranderen. En ja, dat vraagt strategie, doelgerichtheid, efficiëntie. Maar is dat het enige juiste model? Zijn we door zo te denken niet onbewust een verlengstuk van de systemen die we willen bestrijden?
De spanning tussen droom en realiteit
Mijn antwoord? We leven niet in de maatschappij van de toekomst. In mijn ideale wereld organiseren mensen zich niet per se om doelen te bereiken. Ze zorgen voor elkaar, maken plezier, leven in verbondenheid. Ze moeten niet “efficiënt” zijn.
Ik ging in gesprek met Koenraad Depauw:
Ik heb dat zelf ervaren. In mijn cohousingproject was er jarenlang een duidelijk doel: samen een woonplek bouwen. We werkten efficiënt, projectmatig, taakgericht. Maar toen het doel bereikt was, bleef die doelgerichtheid hangen. Moesten we dan plots een coördinator aanstellen? Een directeur? Een structuur invoeren om nóg efficiënter te werken?
We hebben dat radicaal afgewezen. De klusdagen mochten traag gaan, we discussieerden een uur over waar een boompje moest staan. We keerden doelgerichtheid om: het ging niet meer over efficiëntie, maar over plezier.
Dat werkte daar. Maar voor organisaties die de maatschappij willen veranderen, is het spannender. Want ja, we willen nu al een beetje die ideale wereld zijn. Maar tegelijk moeten we vechten binnen het systeem dat we willen veranderen. En dat betekent soms wél efficiënt zijn. Wél impactgericht werken.
Dat spanningsveld is niet nieuw. Het is een klassiek dilemma binnen progressieve bewegingen. Hoeveel pragmatisme is nodig om je doelen te bereiken zonder je eigen idealen te verraden?
Doelen stellen in een niet-ideale wereld
In revolutionaire bewegingen zie je dit spanningsveld ook. We kunnen niet wachten tot de ideale wereld er is. Tot dan moeten we tactisch en strategisch zijn. En ja, dat betekent soms dat we de wapens van het oude systeem gebruiken.
Moeten we dan álles omarmen wat vandaag werkt? Nee. Democratie en efficiëntie kunnen hand in hand gaan. Maximale zorg en doelgerichtheid hoeven elkaar niet uit te sluiten. Maar er zijn grenzen. Inclusief werken is fantastisch, maar totale inclusie kán inefficiënt zijn. Zorg dragen voor mensen is noodzakelijk, maar als je 100% van je tijd aan zorg besteedt, behaal je je doel niet.
En daar komt de echte paradox. Want als we uitsluitend efficiënt willen zijn, riskeren we in dezelfde val te trappen als de structuren die we willen ondermijnen. Als we echter alle doelgerichtheid loslaten, komen we nergens.
Een revolutie zonder strategie is een roep in de woestijn. Een organisatie zonder visie is gedoemd te verzanden in bureaucratie.
De schaduwkant van impactdenken
De kritiek die we krijgen, dwingt ons om na te denken over onze eigen taal en praktijk. We spreken over impact, strategie, efficiëntie. Maar wiens taal is dat? En wat doet die taal met ons?
Impactdenken kan gevaarlijk zijn als het betekent dat we alleen focussen op meetbare resultaten. Want niet alles wat waardevol is, is kwantificeerbaar. De kracht van een beweging, de opbouw van een gemeenschap, het creëren van een gedeelde verontwaardiging—dat zijn geen Excel-tabellen.
Strategie is essentieel, maar mag niet ten koste gaan van spontaniteit, creativiteit en weerstand. Sommige dingen moeten gewoon ontstaan. Niet alles moet van bovenaf gepland worden.
Efficiënt organiseren is belangrijk, maar niet als het betekent dat mensen zich uitgeperst voelen in een logica van productiviteit. Mensen zijn geen middelen. Mensen zijn de beweging.
Dus, als we impact, strategie en efficiëntie omarmen, dan moeten we dat doen op onze voorwaarden. Niet omdat het aansluit bij een neoliberale logica, maar omdat het ons helpt onze idealen te realiseren.
De nieuwe wereld begint nu
Een organisatie als S&L, of eender welke progressieve beweging, moet zich bewust zijn van dit spanningsveld. We willen niet zomaar het oude systeem kopiëren in onze manier van werken.
Maar we moeten ook niet naïef zijn. Als we écht verandering willen, moeten we macht opbouwen, strategisch handelen, slimme keuzes maken. De nieuwe wereld zal niet vanzelf ontstaan.
Daarom: ja, we zijn kritisch op onze eigen manier van werken. En ja, we omarmen doelgerichtheid. Maar niet zonder nadenken. We bouwen niet alleen structuren om de oude wereld te bevechten, we planten ook al de zaadjes voor de wereld die we wél willen.
Want de echte revolutie? Die is niet alleen economisch of politiek. Die is ook cultureel. En die begint hier.
En dus, heulen we mee met de vijand?
Nee. En tegelijkertijd hebben we kritisch te blijven voor onszelf.
Als onze impactgerichtheid betekent dat we ons laten opslorpen door een neoliberale logica, dan hebben we verloren. Als onze strategie betekent dat we onze idealen compromitteren, dan zijn we niet anders dan de structuren die we bestrijden.
Maar als we impact, strategie en efficiëntie gebruiken als wapens om de wereld te veranderen, dan is het geen verraad. Dan is het vooruitgang.
En dan heulen we niet mee met de vijand. Dan bereiden we de toekomst voor.
