Van machteloosheid…
De uitdagingen waar je vandaag als progressieve organisatie voor staat zijn enorm. Er is de schijnbaar onstuitbare opkomst van extreemrechts, de klimaatcrisis die steeds verder escaleert, een ongelijkheidsmachine die op volle toeren draait en zo verder. Het is niet meer dan normaal om je vrij machteloos te voelen tegenover de schaal van de problemen én de macht die ze in stand houdt. Heel wat geëngageerde burgers zoeken dan soelaas in kleine vormen van verzet of het verzachten van de pijn. Lees: ze zetten zich in voor een mooi kleinschalig alternatief of helpen mensen die de klappen van het falende systeem in ontvangst nemen.
Die initiatieven zijn vaak zeer waardevol en maken, voor wie er mee in aanraking komt, ook echt wel een verschil. Maar als ook organisaties binnen het middenveld volop die kaart trekken en hierin een strategie zien om tegenmacht op te bouwen, dan slaan ze de bal helemaal mis. De enorme focus die de voorbije decennia kwam te liggen op individuele gedragsverandering, op leuke kleinschalige alternatieven en op gemeenschapsopbouw die mensen wel verbindt met elkaar maar niet verenigd rond de strijd voor een gemeenschappelijk belang, die evolutie is niet onschuldig. Ze wordt bovendien mee aangestuurd door een beleids- en subsidiekader waarvan de architecten terecht minder bang zijn voor dit type engagement. Het is ook die evolutie die er mede voor gezorgd heeft dat progressieve krachten maatschappelijk al jaren in een defensieve positie zitten, waar ze moeilijk nog uit geraken.
… naar georganiseerde tegenmacht!
Het alternatief is niet nieuw, maar de voorbije jaren wel herontdekt en tegelijk vernieuwd, zodat het beter aansluit op de noden en realiteit van de 21ste eeuw. Dat alternatief, vaak geduid met de Engelse benaming “organizing”, lag lang geleden trouwens al mee aan de basis van het ontstaan van de vakbonden en werd nadien ook gepopulariseerd door het boek “Rules for Radicals” van Saul Alinsky. Zijn inzichten over “community organizing” lagen bij ons mee aan de basis voor het oorspronkelijke opbouwwerk. Wie liever een Nederlands woord gebruikt, kan bijvoorbeeld opteren voor “wervend organiseren” zoals het ACV het omschrijft of “bewegingsopbouw” zoals de Nederlandse organisatie Milieudefensie het verkiest.
Die laatste twee organisaties behoren tot een selecte groep die dicht bij huis ook reeds opnieuw de kracht van “organizing” heeft ontdekt. In de Angelsaksische beweging is de revival al wat langer ingezet. Een heel nadrukkelijke keuze voor een organizing strategie ligt daar mee aan de basis voor enkele belangrijke syndicale overwinningen, onder meer tegenover giganten zoals Amazon en Starbucks. Dat is opmerkelijk, gezien het een strijd met ongelijke middelen was, maar ook omdat decennia van neoliberaal beleid (en daarvoor de anticommunistische heksenjacht) de macht van de vakbonden daar helemaal had uitgehold. De Nederlandse vakbond FNV sprong ook mee op de wagen en had een paar jaar terug ook een straffe organizing campagne waarmee schoonmakers een zeer significante verbetering van de arbeidsvoorwaarden afdwongen.
Ook op andere terreinen werd winst geboekt met de hernieuwde strategie. De Sunrise Movement organiseerde vele tienduizenden jongeren in een krachtige beweging voor een ambitieuze Green New Deal. Ze waren als nieuwe speler de voornaamste dragende kracht, meer dan gevestigde milieuorganisaties, van een opmerkelijke verschuiving in zowel het politieke discours als een voorzichtige maar onmiskenbare stap vooruit in het Amerikaanse klimaatbeleid.
KC Tenants is dan weer een zeer geslaagd voorbeeld van “community organizing” op een heel lokale schaal. De organisatie, louter actief in Kansas City, is een lokale, militante huurdersbond die machtige huiseigenaren én de stedelijke overheid in het vizier nam. Door huurders samen te brengen rond een gemeenschappelijk belang en klaar te stomen voor gedurfde acties, hebben ze onverhoopte beleidsveranderingen kunnen afdwingen.
Die strijd om woonrechten blijkt trouwens een dankbaar aanknopingspunt voor een straffe organizing campagne. In Barcelona stond een strategie van wervend organiseren centraal bij de PAH die succesvol uithuiszettingen bekampte. De oorspronkelijke woordvoerder van de PAH, Ada Colau, nam nadien die ervaring mee om een politieke beweging te organiseren én werd burgemeester. In Ierland heb je dan weer CATU, een andere militante huurdersbond die, aanvankelijk zonder substantiële middelen, werd opgericht door enkele organizers die eerder hun strepen hadden verdiend in syndicale organisaties. Ze hadden de pech hun initiatief te lanceren in volle corona tijd, maar dat hield hen niet tegen om tussen februari 2020 en oktober 2022 hun ledenaantal te laten exploderen van 30 leden naar 1800 leden. Wie doet het hen na?
“Organizing”: wat is het wel en wat is het niet?
Om alle verwarring te vermijden is het belangrijk kort te duiden wat organiseren binnen deze organizing traditie precies inhoudt. Het gaat in de eerste plaats NIET om het organiseren van activiteiten of acties, maar wel om het organiseren van mensen. Om die mensen te organiseren en vervolgens hun collectieve macht aan te wenden organiseer je natuurlijk wel activiteiten en acties. Maar de focus op mensen organiseren is cruciaal.
Organiseren is niet mobiliseren
Organiseren is niet hetzelfde als mobiliseren. Wie mobiliseert, die brengt wie reeds overtuigt is in beweging op basis van een “call to action”. Ga het maar eens na: als je opnieuw een betoging organiseert, wie komt er dan opdagen? De interactie is dus zeer transactioneel: je vraagt mensen om – meestal eenmalig – iets te doen. Als je de gegevens capteert kan je natuurlijk opnieuw een vraag stellen, maar uiteindelijk blijft het dan gaan om een serie van losstaande pogingen tot mobilisatie.
Bij organiseren gaat de interactie veel dieper: je maakt connectie met de noden, pijn en dromen van de mensen met wie je aan de slag gaat en neemt hen mee in een wervend verhaal. Je leest het goed: dat is veel arbeidsintensiever en in die zin ga je bij “organizing” altijd eerst met een kleinere groep intenser aan de slag, om deze “leiders” later mee in te zetten om nieuwe mensen te werven. In de wereld van de organizing noemen we dat ook wel eens het sneeuwvlokmodel.
“community organizing” ≠ “community building”
Beide begrippen worden heel vaak verward. Maar het gaat om fundamenteel verschillende benaderingen. Bij “community building” ligt de focus meestal op mensen uit hun isolement halen of verdeeldheid of wederzijds onbegrip tegen te gaan. Via activiteiten of een project breng je mensen met elkaar in contact en werk je aan een gevoel van gemeenschap.
Bij wervend organiseren gaat het niet om het samenbrengen van mensen op zich. Je brengt ze samen in functie van een strategisch doel gekoppeld aan een gemeenschappelijke nood of een gedeeld geschonden recht. Je brengt ze samen om macht op te bouwen en om een gedeelde eis kracht bij te zetten op een manier die je als individu niet zou kunnen. Je verhoogt samen dus de kans op een betere uitkomst voor alle betrokkenen.
De drie bouwblokken van een strategische oriëntatie op “organizing”
In het laatste stuk van deze bijdrage, wil ik enkele eerste inzichten delen in hoe je dat nu precies doet, wervend organiseren. Uiteraard komt er veel meer bij kijken, maar deze eerste handvaten geven wel een goed zicht op wat je te doen hebt als je een strategische heroriëntatie overweegt.
1/ Een focus op machtsopbouw
Bij “community organizing” is de gemeenschap die je opbouwt een functionele gemeenschap. Je brengt mensen samen omdat dit de enige manier om een gemeenschappelijk belang te verdedigen of succesvol een geschonden recht dat ze gemeen hebben aan te vechten. Als mensen samen op staan, klinken ze niet alleen luider, maar staan ze ook sterker.
Als één bewoner van een sociale woonblok dreigt niet meer te betalen omdat dat schimmelprobleem maar niet wordt aangepakt, dan dreigt die uitgezet te worden. Als één iemand overgaat tot actie tegen een bedrijf dat een omgeving vervuilt, dan betaalt die vaak een hoge prijs. Als alle getroffenen zich echter organiseren en samen op een strategische manier in actie komen, dan komt de verantwoordelijke in het defensief.
Je kan één iemand die geïsoleerd staat wel uit een appartement zetten, maar wat doe je als tientallen bewoners samen de boel blokkeren wanneer je iemand eruit wil gooien? Wat doe je als lokale buurtbewoners je bedrijf systematisch in een slecht daglicht stellen, een boycot organiseren en druk zetten op de nodige instanties om je vergunning te herbekijken? De kostprijs om niet minstens een stap tegemoet te komen aan de eisen van wie georganiseerd is, die kan wel eens heel hoog worden. Het verschil met belangenbehartiging of mobilisatie is dat de draagkracht van je acties en campagne bij organizing veel groter is.
Collectieve machtsopbouw begint altijd met een structurele machtsanalyse. Bij zo’n analyse sta je stil bij wie hoeveel macht heeft ten opzichte van een bepaald probleem of een gezochte oplossing. Je brengt daarnaast ook in kaart wat de basis van die macht is (met sterke en zwakke punten) en in welke mate actoren je doelen genegen zijn. Vervolgens breng je in kaart wie jij moet samenbrengen om stap voor stap tegenmacht uit te bouwen.
2/ Inzetten op het uitbouwen en verdiepen van relaties
Wie kiest voor “organizing”, die beseft heel goed dat je als organisatie met je beperkte personeelsbestand alleen onmogelijk de wereld kan veranderen. The revolution will not be funded. The revolution will not be staffed.
Dus moeten we mensen aan boord van onze campagne hijsen. Bij “organizing” gaat het vaak om mensen die direct betrokken zijn bij de uitdaging waarop de campagne een antwoord wil bieden. Dat zijn vaak mensen die niet spontaan zouden ingaan op de gebruikelijke “call to action” die je gebruikt als je mobiliseert. Om mensen dan toch zo ver te krijgen, moet je echt in relatie treden. Starten bij hun noden en realiteit. Daarom start je meestal met een “community mapping” en een hele reeks één op één gesprekken waar gericht luisteren belangrijker is dan zelf het woord voeren.
Zo’n gesprek is niet iets dat je eenmalig doet. We weten allemaal: relaties moet je onderhouden. Dat is hier niet anders. Enkel op die manier verduurzaam je het engagement, bouw je veerkracht op voor als er tegenslagen zijn en verhoog je dus je kansen om uiteindelijk, samen, aan het langste eind te trekken. Na de individuele gesprekken, breng je als organizer mensen trouwens ook samen. Ook die relaties zijn cruciaal. Relaties tussen mensen, waarbij ze ontdekken wat ze gemeen hebben en hoe ze, over alle verschillen heen, samen sterker staan dan alleen
3/ Investeren in een ander soort leiderschap
Een gouden principe binnen de organizing is: “doe nooit voor mensen, wat ze zelf (beter) kunnen doen.” Dat is helemaal geen neoliberale mantra, maar een weloverwogen strategische keuze. Mensen krijgen zo mee eigenaarschap van hun strijd, halen zelfwaarde en kracht uit de overwinningen die ze boeken én je kan op termijn veel sneller en sterker opschalen.
Wie wervend organiseert, die kiest ervoor te investeren in de mensen met wie die aan de slag gaat. Dat betekent dat je op zoek gaat naar die mensen met leiderschapspotentieel. Leiderschap gaat hierbij niet om een positie, maar wel om een ingesteldheid en een set van vaardigheden. Het is ook een concrete keuze en engagement die je van mensen vraagt. Marshall Ganz omschrijft dit leiderschap als volgt: het aanvaarden van verantwoordelijkheid om anderen in staat te stellen om een gemeenschappelijk doel te bereiken, binnen een context van onzekerheid.
Als organizer laat je mensen groeien en zet je ze in hun kracht, door in te zetten op een combinatie van training, mentorschap en coaching, op maat van de mensen met wie werkt.
Een toekomstgerichte keuze richting nieuwe, ambitieuzere overwinningen
Willen we opnieuw groter dromen en durven winnen in de wereld waar we ons vandaag bevinden, dan dringt een strategische heroriëntatie zich op, waarmee we opnieuw het initiatief heroveren op die krachten die verdeeldheid zaaien, de leefbaarheid van de planeet ondermijnen en de ongelijkheid verdiepen. Een keuze voor “organizing” kan een belangrijke hefboom zijn voor die nieuwe strategie.
Omschakelen naar iets nieuws is altijd eng. Maar je hoeft het niet alleen te doen. Inspiratie vind je onder meer in de boeken van Jane McAlevey (focus op het syndicale organzing) en Marshall Ganz.
Je kan ook de gratis webinar (her)bekijken, waarin ik samen met mijn collega Ike Teuling, je verder wegwijs maak in de wereld van het wervend organiseren. Of stuur me even een persoonlijk bericht en ik bekijk graag of we samen aan de slag kunnen.
